Un paradigma en
ruinas
Se se puidese sintetizar nunha soa verba a situación actual
habería que recorrer ao moi pouco orixinal termo “crise”. Non diríamos moito se
nos deixásemos levar polas análises que habitualmente se nos amosan nos medios
tradicionais de comunicación, maioritariamente,- así é o sino dos tempos-
economistas. Con todos eles coincidiríamos en sinalar que nos atopamos hoxe nun
momento de crise, crise económica, crise social e crise política, que ameaza
con mudar radicalmente o estilo de vida, os patróns de organización da
existencia, as crenzas e valores as normas e os réximes e condicións laboráis,
diluíndose os máis básicos servizos e prestacións que o Estado no marco da
estrutura de benestar e dereito, tivo ofrecido no contexto de desenvolvemento económico experimentado
durante os últimos decenios. Agora ben, o certo é que seguramente diverxeriamos
na valoración do alcance e profundidade da devandita crise. Mentres neste establishment dominante se apela a una
situación momentánea e pasaxeira, onde ou ben se require una redución dos
déficits públicos a través de políticas económicas de austeridade – acompañadas de privatizacións e/ou reducións das
prestacións e servizos públicos-, capaces de xerar novamente una situación de
confianza nos mercados financeiros que permita que o crédito flúa, e con iso un
posterior crecemento que faga posible o aumento do emprego e con elo da
actividade produtiva, industrial e de servizos; ou ben se apela á necesidade de
apostar por políticas expansivas –onde o Estado xere, facendo uso da
máquina de impresión de papel moeda, os cartos suficientes para que se active a
economía a través da inversión pública en sectores industriais estratéxicos, da
compra da débeda pública por entidades privadas –bancos fundamentalmente- e a
reactivación do crédito. As dúas perspectivas, a pesar das súas múltiples
diverxencias, coinciden no fundamental, intentar manter a orde vixente; o
sistema económico –produtivo e monetario- capitalista actual e a estrutura
política que lle permite sosterse, a democracia formal representativa.
Dende outra perspectiva –radical, subversiva e polo momento
minoritaria, considerase que nos atopamos ante una situación límite que afecta
ao paradigma en si. Non falaríamos dunha crise limitada e parcial, solucionable
se se taponan certas feridas que fan desangrar o sistema -por exemplo as da crecente desigualdades, a do paro, a da
corrupción a da cada vez máis estendida pobreza, a da contaminación, etc.-
senón dunha crise xeral que afecta aos fundamentos sobre os que se asenta o
estado actual das cousas. Falaríase así non dunha crise, senón de varias.
Tal e como sinala Dan Hauser,
atopariámonos ante unha “crise de
valoración –pola incapacidade do sistema de reificar tempo de traballo, regra
do valor, nun contexto de hipertecnificación crecente, parcialmente compensada
coa producción de diñeiro financiero, pero que de xeito evidente descansa sobre
a economía real e a lóxica capitalista de acumulación material, (Unha) Crise
ecolóxica, por esgotamento de recursos e colapso de sumidoiro. (Unha) Crise
civilizatoria, pola ruína definitiva do
paradigma da representación na moeda –representación do valor-, apolítica –
representación do poder no Leviatán- e da definición/clasificación do real –con
formas distribuídas de construcción de discurso, que afectan á producción de
subxectividade e á producción de realidade-. Todas as crises dentro dun mesmo
proceso de descomposición, que se prolonga artificialmente, polo menos, desde os
anos 70”. Temos, entón, unha crise de paradigma resumida en tres
(sub)crises: a crise de valorización – de creación de valor, económica-, a
crise ecolóxica e a crise de representación.
A crise de valorización e as súas consecuencias
ecolóxicas.
A crise da valorización póñena de relevo os denominados
“teóricos do valor” un grupo de pensadores, fundamentalmente alemáns,
organizados no grupo Krisis –entre os que compre destacar a R. Kurz, A. Jappe
ou R. Trenkle-. De xeito moi resumido, para estes autores o capitalimo atópase
no momento límite quedándonos, case, por constatar a súa acta de defunción.
Apoiándose no análise do concepto de Valor, elaborado xa por Marx no libro I do
Capital, conclúen que a dinámica
produtiva capitalista contén o xerme da súa propia disolución, estando
necesariamente obrigado, pola súa dinámica interna, ao colapso. Vexamos un
pouco máis polo miúdo o seu argumento: para os críticos do Valor o capital non
pode crearse –nin acumularse- sen a explotación da forza do traballo –xa que é
o traballo o que crea Valor, medíndose obxectivamente polo Tempo dedicado a
el-. Pero, no marco de competitividade xeneralizada na que nos atopamos –xa que
a competividade é un valor irrenunciable para a dinámica de producción
capitalista-, para que se poidan xerar beneficios, o sistema de producción
industrial debe estar equipado coas tecnoloxías máis punteiras para optimizar a
producción, no menor tempo e co menor custo posible. Pouco a pouco as
tecnoloxías van substituíndo ao traballador no sistema de produción de
mercadorías, co que cada produto vai contendo menos traballo humano nel, que é
a única fonte de Valor, de plusvalía e, por tanto, de beneficio. Esta ausencia
de beneficio en cada produto viuse compensada pola tendencia á sobreprodución
que, a xuízo de Kurz e Jappe, estancouse nos anos 60 do século XX. É nese
contexto onde xurde o fenómeno da financiarización, que, partindo do abandono
do patrón ouro como medida de convertilidade do dólar, supón a entrada no
terreo da acumulación do capital da débeda e o crédito: a produción de valor
sustentábase na anticipación das ganancias futuras previstas. A prosperidade
grazas ao crédito –isto é, grazas a cartos artificialmente creados- era a única
maneira de manter vivo ao sistema, que colapsa cando é obvio que a economía
real non pode soster á presente economía fantasmagórica –do virtual, do
imaxinario, da débeda-. Como cada vez hai máis distancia entre o papel dos
traballadores –a forza do traballo que é a única xeradora de valor- e da
tecnoloxía –que evoluciona de xeito irreversible- aumenta a explotación do
beneficio –ficticio-. “ O crédito, que é
un beneficio consumido antes de terse realizado, pode pospor o momento no que o
capitalismo alcance os seus límites pero non pode abolilo”. Isto unido a:
a) Ao non menos importante límite ecolóxico froito da sobreprodución: por unha
banda o ciclo natural é incapaz de proporcionar recursos, materias primas e
enerxía suficiente para alimentar a voracidade da cadea produtiva. Por outra,
vese radicalmente alterado pola contaminación masiva sen poder absorber os
residuos xerados no sistema produtivo industrial, quedando o planeta, como
consecuencia disto, reducido a un gran sumidoiro. B) As crises sociais.
Causadas pola precarización das condicións laboráis (a procura do máximo
beneficio unido ao menor custo posible produce que os salarios diminúan) ou,
directamente, pola ausencia de traballo dada a irremediable substitución do
traballo humano por tecnoloxías máis eficientes e produtivas (o que, á vez,
provoca o colapso do sistema xa que as persoas non dispoñen dos cartos
suficientes, por non dispor de traballo, para consumir os productos que a
maquinaria industrial non deixa de producir). c) Á percepción do aumento da
desigualdade e á fenda cada vez máis ampla entre posuidores e desposuidos-. d)
Pola crise política, debida á desconfianza na democracia formal e
representativa –corrupción, partitocracia, perda de lexitimidade das
institucións estatais, etc.- Todas estas razón unidas conforman unha tormenta
perfecta que debe levar un cambio de paradigma que substitúa ao neoliberal
actual.
No hay comentarios:
Publicar un comentario